Tíu ályktanir sem hægt er að draga af fréttum um gervitúlkinn

Graham Turner prófessor: 10 ályktanir sem hægt er að draga af fréttum um gervitúlkinn

Kynni almennings af táknmálstúlkum náðu nýjum hæðum í liðinni viku þegar Thamsanqa Dyantyi, Suður-Afríkumaðurinn sem birtist á sviðinu við minningarathöfn Nelsons Mandela í Soweto, varð frægasti táknmálstúlkur veraldar. Það er bara eitt pínulítið smáatriði – Dyantyi er líklegast ekki táknmálstúlkur. Hann notaði ekki suður-afrískt táknmál. Í rauninni notaði hann ekkert táknmál. Það sem frá honum kom var 100% bull.

Heimspressan hefur notið þess að smjatta á fréttinni. Dyantyi hefur reynt að snúa sig út úr vitleysunni. Hann sagðist hafa verið heltekinn geðklofa sem birtist honum í englum. Ekki eru allir sannfærðir um þá útskýringu. Yfirvöldum hefur ekki tekist að útskýra veru hans á senunni. Það sem meira er, þá er þetta ekki í fyrsta skiptið sem Dyantyi hefur sést við störf utan getu. Það er augljóst að ekki eru öll kurl komin til grafar í þessari sögu. En hvaða áhrif hefur þetta? Hér eru tíu ályktanir sem heimurinn getur dregið af sögunni af „táknmálsskúrkinum“:

1. Það að veifa höndunum í kringum sig er ekki að tala táknmál. Táknmál eru tungumál sem byggja á málfræðilegum grunni, flókin kerfi eins og öll önnur tungumál mannsins. Ekki er hægt að koma frá sér merkingarbærri heild án kunnáttu – og ekki síður mikilvægt er að ekki er hægt að skilja táknmál án kunnáttu í því.

2. Ef þú kannt ekki táknmál en þarfnast túlkunar, þá þarft þú að geta gengið að öruggri aðstoð. Túlkun er ekki leikur: hún ætti að vera unnin á faglegum nótum. Í liðinni viku sáum við stórkostlega móðgun við döff fólk (táknmálstalandi einstaklinga) í heiminum, en það dó þó enginn. Á hverjum degi um allan heim leiðir léleg túlkun til lélegs námsárangurs, fangelsunar, atvinnuleysis og heilsutjóns. Þetta verður að stöðva.

3. Án viðunandi þjálfunar, eftirlits og reglna getur fólk og mun nýta þau tækifæri sem bjóðast. Jafnvel í landi eins og Bretlandi, þar sem táknmálstúlkun hefur verið viðurkennd starfsgrein síðan á níunda áratug síðustu aldar, má finna tungulipra tækifærissinna sem geta kjaftað sig út úr því sem þeir geta ekki táknað. Ef þú kannt ekki táknmál gætu þeir virkað einstaklega trúverðugir, en samt verið tómt fals. Besta leiðin til að láta ekki blekkjast er að þurfa ekki að giska.

4. Þessi uppákoma er bara heimspressuútgáfan af falsspámönnum sem þykjast heyrnarlausir og blekkja með því peninga út út fólki á förnum vegi. Þetta er gömul saga í nýjum búningi, að nýta þörf yfirvalda til að líta pólitískt rétt út gagnvart almenningi. Þeir halda að þeir komist upp með hvað sem er, þar sem enginn muni taka eftir því eða kvarta.

5. Og þetta er rétt hjá þeim: heyrandi fólk sér ekki gegnum blekkinguna og hunsar of oft umkvartanir döff fólks – um túlkun eða hvað sem er. Þetta verður einnig að stöðva. En bíddu nú við, þetta eru bara fimm ályktanir?!

Hér eru fimm til viðbótar, en takið eftir: þetta eru ályktanir sem mörgum fyndist auðvelt að draga, en sem fólk ætti að forðast.

6. „Það er alltaf hægt að treysta döff fólki til að sannreyna hver sé góður túlkur“. Augnablik. Döff fólk getur séð hverjir eru fullfærir í táknmáli og það veit hverjum er hægt að treysta og virða – þetta er afar mikilvægt. En þegar verið er að meta hvort einhver flytji merkingu á milli mála þarf viðkomandi að hafa aðgang að báðum málunum. Það er ekki hægt að meta túlkunina á þess að skilja bæði málin.

7. „Það er of mikil áhætta fólgin því að panta túlk, svo við skulum hætta því“. Þrátt fyrir áhættuna (og hún er raunveruleg) hafa lífsskilyrði döff fólks batnað vegna góðrar túlkunar. Formaður Félags heyrnarlausra í Finnlandi, Liisa Kauppinen, hlaut Mannréttindaverðlaun Sameinuðu Þjóðanna 2013 sama dag og minningarhátíðin um Nelson Mandela var haldin. Hennar afrek hefðu verið ómöguleg ef ekki hefði verið fyrir frábæra táknmálstúlkun. Það mikilvæga er að gæðin skipta máli: skrauttúlkun án þekkingar er hreinlega skaðleg.

8. „Táknmálstúlkum er ekki treystandi“. Þetta er rangt – en það ætti ekki að taka alla trúanlega sem segjast vera táknmálstúlkar. Það sem skiptir máli er að hafa sterka og trausta leið til að greina gimsteinana frá eftirlíkingunum.

9. „Eftir þessa opinberun er meðvitund almennings og viðurkenning gagnvart táknmáli tryggð“. Stilltu þig, gæðingur! Ekki láta strax fara of vel um þig. Þessi skyndilegi áhugi heimspressunar gefur okkur tækifæri á því að krefjast betrumbóta og að auka kröfurnar alls staðar – en það gerist ekki af sjálfu sér. Um allan heim þarf fólk að sameinast í því að styrkja stöðu táknmála sinna landa.

10. „Það sama gæti gerst hér“. Þótt grímulausir falsspámenn eins og hér um ræðir séu sjaldgæfir, þá getur hvaða döff manneskja sem er því miður sagt frá fjöldanum öllum af sjálfsöruggum fúskurum sem jafnvel lifa á því að túlka við aðstæður langt yfir eigin getu. Þannig er staðan um allan heim. Það sem verra er, er að þetta gerist með samþykki yfirvalda sem borga reikningana án þess að taka ábyrgð á gæðunum. Við verðum að láta þau axla þá ábyrgð. Thamsanqa Dyantyi er Suður-Afríkumaður, en umræðan sem hann hefur vakið tekur til alls heimsins. Dauði Nelsons Mandela hefur haft óvænt áhrif, eins og Mandela sagði sjálfur: „Það er alltaf rétti tíminn til að gera hið rétta“.

Professor Graham Turner er dósent þýðinga- og túlkunarnáms við Heriot-Watt háskólann í Edinborg. Um þessar mundir leiðir hann teymi sem stýrir fyrstu námskeiðum í bresku táknmáli á háskólastigi í Skotlandi.

Greinin birtist á Vísi.is þann 31. janúar 2014